Kultura Niezależna


Media o Roku Kultury Niezależnej

Kaczmarski na jazzowo i niekontrolowane taśmy

Wyjątkowo zakończył się ostatni festiwal Jazz Jamboree. W klubie Palladium w Warszawie, 13 grudnia, w rocznicę stanu wojennego, zabrzmiały w jazzowych interpretacjach piosenki Jacka Kaczmarskiego. Najsłynniejsze jego pieśni zaśpiewali Maria Sadowska, Anna Serafińska, Janusz Szrom i Joanna Trzepiecińska.

Impreza, współorganizowana w ramach Roku Kultury Niezależnej przez Instytut Pamięci Narodowej, została zapowiedziana w piątkowym ( 11 grudnia 2009 roku) dodatku „Rzeczpospolitej” – „Po godzinach”. Jak napisał Adam Ciesielski, koncert łączy twórczość najważniejszego z naszych bardów okresu Solidarności z idiomem jazzu będącym w Polsce od lat 50. XX wieku muzyką wolności.

Twórczość barda zabrzmiała dobitnie i oryginalnie w interpretacjach jazzmanów i jazzujących wokalistek – napisał już po koncercie w swojej recenzji na łamach „Rzeczpospolitej” (14 grudnia 2009 r.) Marek Dusza. Wziąć na warsztat repertuar Kaczmarskiego było wyzwaniem nie lada, bo ten wykonawca odcisnął na nim silne, indywidualne piętno – uważa Dusza. Według niego ciekawym pomysłem było rozpoczynanie niektórych utworów fragmentem oryginalnego wykonania. Dzięki temu można było się przekonać, jak wielkich zmian dokonali jazzmani. Mocnym punktem koncertu był – według recenzenta – wstrząsający „Sen Katarzyny” w sugestywnym wykonaniu Serafińskiej. Koncert zakończyło zbiorowe wykonanie „Murów”, mocne i wzniosłe.

Anna Ferens, współautorka z Ewą Stankiewicz słynnego filmu „Trzech kumpli”, nakręciła kolejny dokument o ciemnej, choć również optymistycznej stronie peerelowskiej rzeczywistości. „Video niekontrolowane” to historia powstawania i dystrybucji przed 1989 rokiem filmów niezależnych oraz losów ich twórców. Bohaterami filmu – jak napisała 12 stycznia 2010 roku w omówieniu Polska Agencja Prasowa – są niezależne ośrodki filmowe, takie jak Video Studio Gdańsk czy krakowska Niezależna Telewizja Mistrzejowice i ludzie je tworzący. Jak powiedziała PAP autorka filmu, istniały wówczas niezależne ośrodki, ale też po kamery (tzw. szesnastki) sięgali pojedynczy ludzie, amatorzy. Przeglądając archiwa IPN – mówiła Ferens – przekonałam się, że autorzy filmów byli inwigilowani przez SB, a niektórzy aresztowani. Nakręcone nielegalnie filmy były przekazywane na Zachód i w ten sposób budowały prawdziwy obraz Polski. Informacja o filmie, który zostanie pokazany w TVP Info 31 stycznia i 7 lutego, znalazła się również na portalu Onet.pl. Autorka udzieliła – 13 stycznia 2010 – wywiadu portalowi TVP Info. Zwróciła w nim uwagę na dramatyczne i mające ogromną wagę historyczną, nakręcone nielegalnie sceny: przejechanie demonstranta przez milicyjną ciężarówkę, bicie ludzi wychodzących z kościoła czy kobiety idące naprzeciw szpaleru ZOMO. Dokument powstał w ramach projektu edukacyjnego IPN Rok Kultury Niezależnej.

Rok Kultury Niezależnej realizowany jest również w Krakowie. Jak zapowiedział portal Fakty w INTERIA.pl, 30 stycznia odbędzie się w tym mieście koncert „Podziemie 80/10”. Podziemną poezję z lat 80. XX wieku zaśpiewają undergroundowi artyści z „Grupy Proforma” i „Orkiestry Bohatera”. Członkowie tych grup dostali do przeczytania ponad 100 zachowanych wierszy – wydanych na powielaczach, pisanych ręcznie lub na maszynie. Zaśpiewają te wiersze, które im się spodobały, które do nich przemawiają – Mirka Tarasewicza, Jana Polkowskiego, Krzysztofa Dawidowicza, Wojtka Brochwicza.

Również w Krakowie i również w ramach projektu edukacyjnego RKN zaplanowana jest na 11 lutego organizowana przez Oddział IPN we współpracy z Katolickim Centrum Kultury w Krakowie i oddziałem IPN w Krakowie, konferencja panelowa „Symbioza Kościoła krakowskiego z kulturą niezależna latach ‘80” i wystawa w Galerii „Krypta Pijarów”.

Tygodnik „Niedziela” poinformował 22 grudnia 2009 roku o konferencji naukowej „Kościół a kultura niezależna”, która odbyła się 10 grudnia na Jasnej Górze. Konferencja – w ramach projektu RKN – została zorganizowana przez katowicki oddział IPNi Jasnogórską Fundację Pro Patria. To trudne czasy. I wtedy w kościołach udostępnialiśmy miejsce i możliwość wypowiedzenia się twórcom i artystom polskim w ramach spraw związanych z wiarą chrześcijańską, z religią – mówił ks. dr Stefan Misiniec, organizator Tygodni Kultury Chrześcijańskiej w Krakowie.

„Papierowa rewolucja. Prasa bezdebitowa w PRL” to kolejna impreza organizowana w ramach RKN. Zapowiedział ją 6 stycznia 2010 portal Niezalezna.pl. Ekspozycja, przygotowana przez szczeciński oddział IPN, prezentuje liczne tytuły prasy bezdebitowej ze Szczecina i okolic oraz całego kraju. Można też zobaczyć dokumenty SB z rewizji, wizji lokalnych, przesłuchań. Imprezę, która trwa od 6 do 29 stycznia, zauważył również portal Głosu Szczecińskiego GS24.pl.

O plastyce w Poznaniu, o kinie w Radomiu, o Kościele w Częstochowie

Listopad 2009: Poczta podziemna w Opolu i akcja edukacyjna na Śląsku

Październik 2009: Modernizacja portalu internetowego www.kultura-niezalezna.pl

Maj-wrzesień 2009: Inauguracja Roku Kultury Niezależnej i pierwsze imprezy

{PODZIEL}

O plastyce w Poznaniu, o kinie w Radomiu, o Kościele w Częstochowie

W różnych miastach kraju odbywają się kolejne imprezy związane z organizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej Rokiem Kultury Niezależnej. W ramach tego projektu od maja 2009 do czerwca 2010 w całej Polsce odbywają się wystawy, konferencje, koncerty i spektakle teatralne poświęcone wydarzeniom, instytucjom i ludziom, którzy postanowili tworzyć w zgodzie z prawdą, własnym sumieniem i artystycznym przekonaniem, a nie na polityczne zamówienie komunistycznej władzy.

Często stosowaną formą działania IPN są wystawy plenerowe. Jedna z nich otwarta została w Poznaniu. Jak poinformował 21 listopada dziennik „Polska Głos Wielkopolski”, na Placu Wolności otwarta została w piątek 20 listopada wystawa „Plastyka niezależna” 1976–1989”. Wystawa pokazuje różne formy twórczości artystycznej, która w PRL wymykała się cenzurze i była prezentowana nieoficjalnie – w prywatnych mieszkaniach, pracowniach i kościołach.

Radomska Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej przygotowała Przegląd Filmów Niezależnych, który odbył się w dniach 27–28 listopada w Resursie Obywatelskiej w Radomiu.

Jak pisało w zapowiedzi 26 listopada „Echo Dnia”, autorzy przeglądu uznali za niezależne zarówno filmy kręcone w drugim obiegu, dokumentujące głównie opozycyjną działalność, jak i te, które powstawały w państwowych wytwórniach, ale które ze względów politycznych trafiały nie na ekrany, lecz na półki.

Relacjonując imprezę „Echo Dnia” z 2 grudnia podkreśliło, że równie ważne podczas przeglądu były spotkania z twórcami. Między innymi Waldemar Prochowski opowiadał o kulisach działania założonego w 1981 roku ośrodka w Gdańsku, gdzie powstał film „Kandydat”, poświęcony wyborowi Lecha Wałęsy na przewodniczącego Solidarności, a w latach stanu wojennego prowadzona była działalność podziemna. Piotr Augustynek mówił o pierwszym filmie o księdzu Popiełuszce, jaki powstał bezpośrednio po zamordowaniu kapłana, a Mirosław Chojecki – o działalności w Paryżu i wspieraniu stamtąd niezależnych filmowców w Polsce. W dyskusji brał udział również Bronisław Wildstein.

Jak podał w czwartek 26 listopada portal WWW.radioplus.com.pl, na przeglądzie pokazane miały być następujące filmy:
- „Egzamin dojrzałości” Marcela Łozińskiego
- „Kandydat Mariana” Terleckiego
- „Anna Proletariuszka” Marka Ciecierskiego i Sławomira Grunberga
- „Jest” Krzysztofa Krauzego
- „Kultura” Agnieszki Holland, Andrzeja Wolskiego
- „Opowieści Okrągłego Stołu” Piotra Bikonta i Leszka Dziurowicza
- „Ćwiczenia warsztatowe” Marcela Łozińskiego
- „KOR” Agnieszki Holland, Andrzeja Wolskiego
- „Sprzedawca chleba” Marii Zmarz-Koczanowicz
- „Przerwany film” Bohdana Kosińskiego
- „Rozmowy niekontrolowanwe” Macieja Szumowskiego
- „Prolog” Wojciecha Szumowskiego
- „ Matka Królów” Janusza Zaorskiego

Istniejąca w Polsce kultura niezależna to był fenomen – powiedział lokalnej „Gazecie Wyborczej” 27 listopada Bogusław Bek z radomskiej delegatury IPN. – U nas rozwinął się szczególnie ruch wydawniczy, bo jeśli chodzi o film, to było trudniej. Trzeba było mieć sprzęt, a do tego taśmy były bardzo drogie. Zmieniło się trochę, gdy pojawiły się kamery video, można je było przywieźć z Zachodu i coś nakręcić. Pod koniec lat 80. XX wieku powstawało dużo takich rejestracji.

Oprócz „Echa dnia” i lokalnego wydania „Gazety Wyborczej” o przeglądzie filmów niezależnych z czasów PRL informoway również: portal radomnaszemiasto; „Polska Głos Wielkopolski”.

W ramach Roku Kultury Niezależnej nie mogło zabraknąć imprez poświęconych roli Kościoła w budowaniu i ochronie kultury niezależnej w Polsce pod rządami komunistów.
Jedną z nich była zorganizowana 10 grudnia 2009 roku przez katowicki oddział IPN i Jasnogórską Fundację Pro Patria konferencja naukowa i wystawa „Kościół i kultura niezależna”.

Informując o imprezie 10 grudnia Radio Watykańskie nadało wypowiedź dra Jana Żaryna z warszawskiego oddziału IPN, który podkreślił, że choć twórcy w trudnych latach stanu wojennego szukali w Kościele tylko wolnej przestrzeni, to otrzymali znacznie więcej: znaleźli się w przestrzeni sakralnej i odnaleźli samych siebie. Dyrektor katowickiej delegatury IPN Andrzej Drogoń dodał, że w tym mrocznym okresie polskiej historii Kościół pełnił rolę Ojczyzny.

Autorem koncepcji i oprawy graficznej ekspozycji – blisko 40 plansz przedstawiających m.in. kopie zdjęć, plakatów oraz pism związanych z twórcami kultury niezależnej, wspieranymi w okresie PRL przez Kościół – jest Jerzy Kalina – jeden z twórców tamtego okresu – podkreśliła w informacji o wystawie 10 grudnia w swoim serwisie Polska Agencja Prasowa. W dorobku tego rzeźbiarza i scenografa znajdują się m.in. projekt grobowca ks. Jerzego Popiełuszki przy kościele pw. św. Stanisława Kostki w Warszawie oraz ołtarze papieskich pielgrzymek.

Do ważnych inicjatyw hierarchii kościelnej, z których korzystali niezależni artyści, zaliczały się m.in. Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej. Imprezy z tego cyklu organizowano od połowy lat 70. w Warszawie, z czasem zaczęły się one odbywać na terenie większości diecezji w całym kraju. Również w Warszawie powstało pierwsze – tuż po wprowadzeniu stanu wojennego – Duszpasterstwo Środowisk Twórczych – zwróciła uwagę PAP.

Tego samego dnia, 10 grudnia, depesza PAP pojawiła się na portalu Onet.pl. Szczegółowy spis wydarzeń, wykładów i dyskusji związanych z konferencją i wystawą przedstawił portal sosnowiecfakty.pl.

„Polska Dziennik Zachodni” poinformował 11 grudnia o konferencji i otwartej właśnie wystawie. W swej relacji przytoczył wypowiedź pracownika IPN z Katowic, jednocześnie współautora wystawy, Bogusława Tracza: Po 13 grudnia 1981 roku część artystów doszła do wniosku, że nie można dalej żyć w państwie, które wprawdzie daje możliwości wystawiania prac, ale w gruncie rzeczy jest nośnikiem totalnego zakłamania. Wystawa składa się z fotografii Gustawa Holoubka, Zbigniewa Zapasiewicza, Anny Nehrebeckiej, Krystyny Jandy, Olgierda Łukaszewicza – czołowych polskich artystów, którzy zaangażowali się w działalność opozycyjną w ramach kultury niezależnej.



{PODZIEL}

Listopad 2009: Poczta podziemna w Opolu i akcja edukacyjna na Śląsku

Niedawno zmodernizowany i ciągle aktualizowany portal internetowy Instytutu Pamięci Narodowej WWW.kultura-niezalezna.pl w dalszym ciągu wzbudza zainteresowanie mediów. Podobnie jak kolejne imprezy organizowane w cyklu Rok Kultury Niezależnej.

Portal internetowy WWW.Fronda.pl poinformował o portalu WWW.kultura-niezalezna.pl 12 listopada zwracając uwagę, że pragnieniem jego twórców było przywrócenie pamięci o ludziach, dzięki którym nie straciliśmy tożsamości i dzięki którym w Polsce rodziła się świadomość potrzebna do wzniecenia buntu. Fronda cytuje również wypowiedź dyrektor Doroty Koczwańskiej-Kality z IPN, iż bez twórców kultury niezależnej w PRL-u trudniej byłoby odzyskać niepodległość.

Tę samą opinię Doroty Kality przywołuje Wirtualna Polska (11 listopada), podkreślając, że ideą portalu jest pokazanie bohaterów, którzy walczyli z komunistycznym systemem bez broni w ręku, oraz przybliżenie, zwłaszcza młodszym odbiorcom, twórców kultury niezależnej i ich dzieł.

Portal WWW.nasztomaszow.pl informację o portalu IPN (7 listopada) zilustrował jego stroną tytułową. Opisał szczegółowo jego zawartość i przypomniał, że jest to część szerszego projektu edukacyjnego Rok Kultury Niezależnej.

W ramach tego projektu poszczególne oddziały Instytutu Pamięci Narodowej organizują kolejne imprezy. Ostatnio – 13 listopada – otwarta została w Opolu, w Muzeum Śląska Opolskiego, wystawa „Poczta podziemna”. Wystawa, zorganizowana przez opolski oddział wrocławskiej delegatury IPN, prezentuje, często w ujęciu satyrycznym, znaczki i kartki będące w obiegu w podziemiu niepodległościowym w latach 1981–1989. Wśród nich te eksponujące zależność Polski od ZSRR oraz symbolizujące walkę z reżimem komunistycznym, przypominające ważne postaci II RP, pokazujące przywódców podziemia. Działająca w konspiracyjnych warunkach poczta wzmacniała więzi między ludźmi – powiedział przed otwarciem wystawy profesor Krzysztof Kawalec z IPN w Opolu, autor wystawy. Informacje o wystawie pojawiły się m.in. w „Nowej Trybunie Opolskiej”, „Panoramie Opolskiej”, lokalnej „Gazecie Wyborczej” (dwukrotnie). Również publiczne Radio Opole zwróciło na nią uwagę.

Wielkopolski portal internetowy CyberWielkopolska zapowiedział 12 listopada otwarcie (20 listopada w Poznaniu na Placu Wolności) wystawy „Plastyka niezależna 1976–1989”. Wystawa jest organizowana przez poznański oddział IPN. Z otwarciem wystawy powiązany jest panel dyskusyjny z udziałem teoretyków sztuki i artystów aktywnych w kulturze niezależnej w latach osiemdziesiątych XX wieku.

„Polska Dziennik Zachodni” (9 listopada) w tekście „Młodzi tropem trabanta, czyli historia nieznana” zwrócił uwagę na niski poziom znajomości historii najnowszej wśród uczniów. Według gazety, niewiele ponad dwadzieścia procent uczniów interesuje się historią najnowszą, a PRL kojarzy im się najczęściej z trabantem. Właśnie z myślą o nich katowicki oddział IPN rozpoczął akcję edukacyjną w szkołach ponadgimnazjalnych województwa śląskiego. Każda szkoła dostanie materiały edukacyjne, kolorowe plansze, które mają przybliżyć przełomowe momenty z najnowszych dziejów. Na przykład wykonaną ze styropianu atrapę muru berlińskiego obalać będą uczniowie Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Chorzowie.

Portal Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego WWW.mmsilesia.pl, poinformował 11 listopada o inauguracji Roku Kultury Niezależnej na Śląsku. Bogusław Tracz, historyk z Biura Edukacji Publicznej IPN w Katowicach podczas konferencji prasowej zapowiedział, że województwo śląskie szczególnie dużo uwagi poświęci sztuce pod opieką Kościoła. Jak powiedział Tracz, artyści, którzy nie chcieli pogodzić się z lansowaną oficjalnie wizją historii, znaleźli w Kościele sprzymierzeńca i sojusznika. Portal szczegółowo zapowiedział kolejne imprezy w ramach RKN na terenie województwa śląskiego: 10 grudnia wystawa „Kultura niezależna w Kościele lat 80.”; 10 grudnia konferencja popularnonaukowa „Kościół a kultura niezależna”; na przełomie stycznia i lutego przyszłego roku trzy panele dyskusyjne z udziałem organizatorów i uczestników inicjatyw kulturalnych w kościołach.

{PODZIEL}

Październik 2009. Modernizacja portalu internetowego www.kultura-niezalezna.pl

Modernizacja portalu internetowego Instytutu Pamięci Narodowej www.kultura-niezalezna.pl wywołała duże zainteresowanie mediów.

30 października 2009 Polska Agencja Prasowa poświęciła temu wydarzeniu obszerną depeszę, później aktualizowaną. Na stronie – pisze PAP – można dowiedzieć się m.in., jak zrodził się tzw. „drugi obieg”, w którym drukowano zakazane książki, czasopisma, plakaty, organizowano wiele imprez i wystaw artystycznych, przybliżono także działania będące wyrazem sprzeciwu artystycznego wobec prób zastraszenia. Poproszony przez PAP o wypowiedź rzecznik prasowy IPN Andrzej Arseniuk podkreślił, że jednym z głównych celów nowego portalu jest zwrócenie uwagi, jak bardzo kultura niezależna przyczyniła się do upadku komunizmu w Polsce. Agencja przypomniała również, że portal powstał w ramach obchodów Roku Kultury Niezależnej, zainaugurowanego na przełomie maja i czerwca 2009 roku przez IPN.

31 października w „Gazecie Wyborczej” pod tytułem „Nagrania bardów, spektakle i ksiąźki na portalu IPN” ukazała się obszerna informacja o portalu, w której szczegółowo omówiono jego zawartość, przypominając ważną działalność niezależnych grup teatralnych, oraz informując o imprezach i wydawnictwach w ramach RKN.

PAP-owską informację zacytowały też m. in. portal Gazeta.pl, Onet.pl i WIK wprost i kultura. Wszystkie one wykorzystały wypowiedź rzecznika IPN.

Znany portal publicystyczny salon24, informując 31 października o portalu IPN, zwrócił uwagę, że w zakładce „multimedia” można posłuchać relacji osób związanych z podziemiem, a także piosenek w wykonaniu Antoniny Krzysztoń, Jana K. Kelusa czy Leszka Wójtowicza.

2 listopada informacja o powstaniu portalu www.kultura-niezalezna.pl ukazała się w kilku miejscach. „Życie Warszawy” dość szeroko opisało jego zawartość ilustrując tekst stroną tytułową portalu.

Polskie Radio EURO, mówiąc o portalu, zwróciło uwagę, że celem twórców portalu jest uświadomienie społeczeństwu skali niezależnych działań w sferze kultury podejmowanych w dekadzie lat 80., oraz ukazanie – szczególnie młodemu pokoleniu – roli, jaką kultura niezależna odegrała w kształtowaniu postaw czy dokonywania wyborów w komunistycznej rzeczywistości.

Również 2 listopada o powstaniu ipeenowskiego portalu poinformowało radio RMF FM. Rozgłośnia zwróciła uwagę, że kultura niezależna była odpowiedzią wielu środowisk artystycznych na komunistyczne próby „zniewolenia umysłu”. Pomysłodawczyni portalu, dyrektor Dorota Kalita powiedziała, że celem autorów portalu było także przypomnienie, iż kiedyś wydając książki czy robiąc domowy teatr, można było trafić do więzienia.

20 listopada w poznańskim Muzeum Narodowym oraz na Placu Wolności otwarta zostanie wystawa „Plastyka niezależna 1976-1989”. Wystawa ma obejmować różne formy niezależnej twórczości artystycznej – malarstwo, rzeźbę, grafikę, rysunek, instalacje przestrzenne, kalendarze, pocztówki i plakaty. Informacja o tym wydarzeniu ukazała się już w lokalnych mediach poznańskich. 4 listopada „Polska Głos Wielkopolski” pod tytułem „Kiedy orężem był plakat i rysunek” zapowiadając wystawę podkreślił, że wystawa jest rzadką okazją do zapoznania się z dziełami, które w czasach PRL pokazywane były tylko nieoficjalnie. W lokalnym wydaniu „Gazety Wyborczej” – też 4 listopada – oprócz samej wystawy zapowiedziany został również panel dyskusyjny poświęcony sztukom plastycznym i kulturze niezależnej.

{PODZIEL}

Maj-wrzesień 2009. Inauguracja Roku Kultury Niezależnej i pierwsze imprezy

Rok Kultury Niezależnej to projekt edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, realizowany we współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Narodowym Centrum Kultury, Stowarzyszeniem „Pokolenie” i Oficyną Wydawniczą Wolumen.

Jeszcze przed rozpoczęciem pierwszych imprez związanych z projektem RKN w mediach pojawiły się informacje o planach IPN. Dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN, dr Łukasz Kamiński, udzielił kilku wypowiedzi mediom. 3 czerwca w wypowiedzi dla Polskiej Agencji Prasowej stwierdził, że celem RKN jest uświadomienie społeczeństwu skali niezależnych działań podejmowanych w sferze kultury w dekadzie lat osiemdziesiątych oraz ukazanie – szczególnie młodemu pokoleniu – roli, jaką kultura niezależna odgrywała w kształtowaniu postaw czy dokonywaniu wyborów w komunistycznej rzeczywistości. Wypowiedź dyrektora Kamińskiego dla Polskiej Agencji Prasowej była wielokrotnie cytowana, m.in. na portalu wyborcza.pl, naszdziennik.pl, Onet.pl. Szeroko o Roku informował portal netbird.pl, np. 29 maja w tekście Alicji Listwan opracowanym na podstawie materiałów IPN. Na portalu Polska.pl 5 maja 2009 pojawiła się informacja o zamierzeniach IPN, w której wymienione zostały najważniejsze planowane imprezy.

W numerze z 16–17 maja dziennika „Rzeczpospolita” ukazał się dodatek specjalny „Poza cenzurą”, wydany we współpracy z IPN, w całości poświęcony Rokowi Kultury Niezależnej.

W artykule do tego dodatku dr Łukasz Kamiński, dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN, podkreślił, że kultura była dla systemu komunistycznego jednym z najważniejszych narzędzi zniewalania społeczeństwa. Zauważył, że opisując historię lat 80, zwykle pamiętamy o zmaganiach władzy i opozycji, skupiając się na głównych wydarzeniach politycznych i dramatycznych momentach historii. Zapominamy o wielkim dorobku ruchu kultury niezależnej. Kultura niezależna tworzyła przestrzeń wolności w zniewolonym kraju. W dodatku zwraca uwagę również obszerna rozmowa z Mirosławem Chojeckim, jednym z twórców i najważniejszych organizatorów podziemnego życia kulturalnego w latach 1976–1989. Zajmowałem się czymś – mówi Chojecki – co dla władzy było kompletnie nieuchwytne, a zarazem stanowiło realne zagrożenie. Bo to, że jacyś ludzie od czasu do czasu spotykają się w prywatnych mieszkaniach i o czymś tam gadają, nie było jeszcze szczególnie groźne, ale jeśli oni z tym swoim gadaniem wychodzą do ludzi w postaci podziemnych wydawnictw, prasy, książek, to już robiło się dla władz niebezpieczne.

***

17 maja koncertem „Droga do wolności” Rok Kultury Niezależnej został oficjalnie rozpoczęty.

Koncert odbył się 17 maja w hali Reduta w Warszawie. Wystąpili w nim m.in. Stanisława Celińska, Katarzyna Groniec, Krystyna Prońko, Jan Pietrzak. Retransmisje koncertu miały miejsca 24 maja w Programie 2 TVP oraz 25 maja w TVP Polonia. Serwis PAP zapowiedział inaugurację Roku i koncert dzień wcześniej wypowiedzią rzecznika prasowego IPN Andrzeja Arseniuka: Przede wszystkim chcemy przypomnieć atmosferę tamtych lat, gdy można było poczuć się wolnym w zniewolonym kraju – powiedział rzecznik. Jak zwykle informacja PAP została powtórzona, m.in. na portalu Onet.pl.

Pierwszą imprezą Roku, jeszcze przed formalną inauguracją, była wystawa plenerowa „Fotografie bez cenzury 1976–1989”, która w dniach 9–31 maja była prezentowana na skwerze przy Domu Spotkań z Historią w Warszawie. Wystawę przygotowało warszawskie Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN.

Główny bohater ekspozycji to „fotografia niezależna”, dokumentująca rzeczywistość PRL w opozycji do fotografii oficjalnej. Wystawa została szeroko zauważona, zwłaszcza przez media lokalne: Radio Warszawa, Polskie Radio Jedynka, TVN24, TVN Warszawa, PAP, Interia.pl, Forum4onyx.pl. W większości relacji zwracano uwagę, że wystawa jest częścią Roku Kultury Niezależnej. Szerszą relację zamieściła „Gazeta Wyborcza” w swym stołecznym wydaniu. Jerzy S. Majewski przytoczył relacje autorów kilku zdjęć, m.in. jednego z najsłynniejszych, pokazujących mężczyzn niosących zabitego kolegę podczas demonstracji w 1982 roku w Lubinie.

Wystawa została również pokazana w Płocku, o czym poinformowało miejscowe wydanie „Gazety Wyborczej”. Jerzy Eisler, dyrektor warszawskiego oddziału IPN na spotkaniu z okazji wystawy z płockimi uczniami, które relacjonuje „Gazeta...”, zwrócił uwagę, że wystawa jest również o ludziach, którzy te zdjęcia wykonali, często z narażeniem zdrowia i pod groźbą szykan ze strony władz.

***

W czasach PRL w Lublinie bardzo energicznie działało niezależne akademickie środowisko teatralne. Temu tematowi dedykowana była, otwarta 29 maja 2009 roku, zorganizowana przez lubelski oddział IPN i Akademickie Centrum Kultury UMCS Chatka Żaka, wystawa „Teatr jest miejscem, gdzie najtrudniej kłamać. Teatr niezależny w Lublinie w latach 70. i 80. XX wieku”.

Roli teatru i roli artystów w kształtowaniu postaw społeczeństwa w okresie PRL poświęcona była dyskusja panelowa. Wzięli w niej udział Lech Śliwonik (Akademia Teatralna Warszawa), Aldona Jawłowska (Uniwersytet Warszawski, PAN), Zofia Dworakowska (Uniwersytet Warszawski), Daniel Przęstka (Uniwersytet Warszawski).

W ramach lubelskiej imprezy miała miejsce również prezentacja filmów archiwalnych ze spektaklu „Wzlot” Teatru Ósmego Dnia oraz przedstawień Teatru Domowego. O celach wystawy i sposobach rezerwacji miejsc na projekcje informowały miejscowe media, m.in. lokalna „Gazeta Wyborcza”, portal Akademickiego Centrum Kultury, portal netbird, Radio Lublin, „Polska – Kurier Lubelski”. „Dziennik Wschodni” zauważył, że nieprzypadkowo imprezy poświęcone niezależnemu teatrowi odbyły się właśnie w Lublinie: Tu od połowy lat 60 do końca 80. był silny ośrodek sceniczny. Tu odbywały się słynne festiwale, tu działały znakomite trupy – napisano 29 maja, zapowiadając jednocześnie spektakle lubelskiego teatru alternatywnego „Provisorium” i Teatru Ósmego Dnia.

Imprezy RKN w Lublinie wpisały się w Lubelską Noc Kultury organizowaną 6 czerwca. Oprócz imprez teatralnych IPN lubelski zorganizował w swojej siedzibie wieczorne i nocne projekcje filmów. Pokazano „Rajd Podkowy” i „Ostatni”. Informował o tym m.in portal kultura.lublin.pl.

***

Rzeszowski oddział IPN w realizację Roku Kultury Niezależnej włączył się projektem „Wydawnictwa podziemne”. W jego pierwszej części – od 18 czerwca do 18 lipca – zorganizowana została wystaw prac Jacka Woźniaka, miejscowego rysownika, który za swoją niezależną postawę twórczą był w latach osiemdziesiątych szykanowany i w konsekwencji zmuszony do emigracji. Pokazano jego prace z lat 1980–1981, te dopuszczone przez komunistyczną cenzurę, jak i drukowane w wydawnictwach niezależnych, m.in. w solidarnościowym piśmie satyrycznym „Wryj”. Wystawa była prezentowana na ogrodzeniu rzeszowskiego oddziału IPN i znalazła szerokie odbicie w lokalnych mediach. Pisały o niej: Polska Agencja Prasowa, lokalna „Gazeta Wyborcza”, dziennik „Nowiny 24”, portale internetowe Rzeszow4U.pl, hej.rzeszow.pl, kultura.niezalezna.pl, gazeta.pl, klubcieplinskiego.pl. Relacje zaprezentowały lokalne rozgłośnie publicznych radia i telewizji oraz komercyjne Radio Via. We wszystkich relacjach odwoływano się do całego projektu RKN, roli kultury – a zwłaszcza rysunku satyrycznego – w walce ze zniewoleniem. Zwracano również uwagę na osobisty los Jacka Woźniaka.

***

Nie przypadkiem imprezy związane z literaturą niezależną odbyły się Krakowie. Tu tworzyło wielu autorów związanych z wydawnictwami podziemnymi, by przypomnieć choćby Jana Józefa Szczepańskiego, Jana Polkowskiego czy Adama Zagajewskiego. Tu były wydawane poza zasięgiem cenzury książki, gazety, biuletyny.

Wśród imprez krakowskich na szczególną uwagę zasługuje projekt „Kartka na cukier”. Jego organizatorami były: krakowski oddział IPN, Stowarzyszenie NZS 1980, Teatr Numerus, Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, portal Netbird, Willa Decjusza i Teatr Zależny Politechniki Krakowskiej. Istotę projektu stanoiły warsztaty teatralne dla młodzieży, poświęcone kulturze oficjalnej i nieoficjalnej PRL-u lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. W warsztatach wzięły udział osoby urodzone na przełomie lat 70. i 80. Stworzono cykl etiud inspirowanych przykładami obu kultur. Na przykład komiksami o kapitanie Żbiku, zakazami cenzury, felietonami krakowskiego pisarza i działacza partyjnego Władysława Machejka z jednej strony a twórczością Szpotańskiego, Krynickiego i Barańczaka – z drugiej. Efektem warsztatów był spektakl „Kartka na cukier”, pokazany dwukrotnie 24 września i 8 października.

„Kartka…” była szeroko zapowiadana przez media, m.in. Polskie Radio, „Dziennik Polski”, portale Netbird.pl i wiadomości.ngo.pl, e-teatr.pl, Interia.pl, dlastudenta.pl.

Lokalna „Gazeta Wyborcza” zwróciła uwagę, że krakowski oddział IPN wyda z okazji Roku wiersze Krzysztofa Dawidowicza oraz nieżyjących już poetów związanych z krakowskim NZS-em: Lecha Sadowskiego i Mirosława Tarasewicza. Krakowski „Dziennik Polski” zacytował wypowiedź szefa krakowskiego oddziału IPN dr. Marka Lasoty: Literatura to chyba największy obszar niezależnej działalności kulturalnej w okresie PRL.

O wydawniczej inicjatywie krakowskiego IPN napisała PAP, również prosząc o wypowiedź Marka Lasotę. PAP-owską informację powtórzyły portal Onet.pl i lokalna „Wyborcza”. Była też wypowiedź dyrektora Lasoty dla lokalnej telewizji publicznej.

15 października w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie otwarta została wystawa „Wyszliśmy z NZS. Działalność kulturalna NZS w latach osiemdziesiątych XX wieku”. Była to kolejna impreza w ramach ogólnopolskiego projektu Rok Kultury Niezależnej i jego krakowskiej części „Literatura niezależna”. Wystawie towarzyszyła konferencja „Literatura niezależna w PRL”. Pokazany został również film Dariusza Walusiaka „Bibuła”.

Polska Agencja Prasowa, opisując wystawę i konferencję, zacytowała publicystę Bronisława Wildsteina, który tak uzasadnił swoje zaangażowanie w kulturę niezależną: Myśmy angażowali się w tę działalność z powodów moralnych i etycznych, ale również z powodu poczucia zamknięcia nas, które objawiało się w sferze kultury i literatury. Były książki, których nie można było wydawać, tłumaczyć i czytać. Informację PAP-u zacytowała „Gazeta Wyborcza”.

Portal internetowy Interia umieścił obszerny szkic o literaturze polskiej po 1945 roku, ze szczególnym uwzględnieniem walki twórców o niezależność i artystyczną wolność.
O wystawie „Wyszliśmy z NZS” napisał również „Dziennik Polski”, który zwrócił uwagę, że wystawa nieprzypadkowo odbyła się w Bibliotece Jagiellońskiej. Znajduje się tam bowiem sześć tysięcy tytułów książek i broszur oraz 2.6 tys. tytułów czasopism drugiego, niezależnego od komunistycznej cenzury, obiegu.

„Dziennik Polski” przeprowadził również rozmowę z Bronisławem Wildsteinem, który zwrócił uwagę, że okres komunistyczny w Polsce ciągle czeka na pełne opisanie.

***

Podstawowym narzędziem docierania do społeczeństwa z wolnym od komunistycznej nowomowy i cenzury słowem była podziemna prasa. Wśród miast, w których wydawano wolną prasę wyróżniał się Szczecin. Tam odbyła się – w ramach obchodów Roku Kultury Niezależnej – ogólnopolska sesja poświęcona dziejom prasy drugoobiegowej w okresie PRL.

„Kurier Szczeciński” wydał z tej okazji – we współpracy z IPN – specjalną wkładkę, dołączaną do jednego z weekendowych wydań, a później dostępną w Internecie. „Papierowa rewolucja” – taki tytuł miała wkładka – to szesnastostronicowe kompendium wiedzy o niezależnej prasie w PRL, jej nakładach, zasięgu, politycznym nastawieniu, technicznych możliwościach, SB-ckich represjach.

24Kurier.pl w relacji z sesji zwrócił uwagę, że wiele osób zaangażowanych w tworzenie drugiego obiegu po 1989 roku znalazło się na marginesie życia publicznego. Sesji – na co zwrócono uwagę w sprawozdaniach – towarzyszyła wystawa sprzętu do wydawania prasy w podziemiu.

***

Wrocław, głównie przez Pomarańczową Alternatywę, kojarzy się z kontrkulturą i happeningiem. W tym właśnie mieście – w ramach Roku Kultury Niezależnej – odbyła się wystawa „Kontrkultura. Graffiti – Happening”. Jak w zapowiedzi napisał portal miastowroclaw.pl, częścią wystawy miał być happening, podczas którego grupa młodzieży i pracowników IPN pod kierunkiem jednego z autorów graffiti z lat 80., przygotuje szablony współczesnych graffiti, które będzie można przenieść na mur i koszulki.

„Lenin z Irokezem” – taki tytuł nosi wywiad „Gazety Wrocławskiej” z Ewą Chabros z wrocławskiego IPN, która zwróciła uwagę, że polskie graffiti było specyficzne, przekorne i nie miało swoich wzorców na Zachodzie. „Gazeta Wyborcza” podkreśliła w swojej relacji, że dezintegrujące prowokacje, przebieranie się za krasnoludki i świętych mikołajów skutecznie ośmieszały władzę i wiązały ręce przyglądającej się temu Milicji Obywatelskiej. O wystawie napisała również Polska Agencja Prasowa, przedstawiając jej treść, a także przypominając o całym projekcie Roku Kultury Niezależnej.

 

 

×